Vàng da là một tình trạng phổ biến và thường vô hại ở trẻ sơ sinh khiến da và lòng trắng của mắt bị vàng. Theo các nghiên cứu được chứng minh trên lâm sàng, trung bình khoảng 60% trẻ đủ tháng và 80% trẻ sinh non bị vàng da trong tuần đầu đời, và khoảng 10% trẻ bú mẹ vẫn bị vàng da khi được 1 tháng. Đối với hầu hết trẻ sơ sinh, vàng da không phải là dấu hiệu của một bệnh lý có từ trước và chứng vàng da sớm này (được gọi là ‘vàng da sinh lý’) thường vô hại.
Mục lục
1. Tại sao trẻ sơ sinh bị vàng da?
Vàng da sơ sinh hay vàng da ở trẻ sơ sinh xảy ra do sự tích tụ của bilirubin, một sắc tố màu vàng được sinh ra khi các tế bào hồng cầu bị phá vỡ và giải phóng, trong máu. Vàng da thường gặp ở trẻ sơ sinh do trẻ sơ sinh có số lượng hồng cầu, các tế bào này thường xuyên bị phá vỡ và được thay mới.
Trong khi đó, ở trẻ sơ sinh, do gan chưa phát triển đầy đủ nên việc chuyển hóa và thải trừ bilirubin ra khỏi máu kém hiệu quả hơn. Khi trẻ được khoảng 2 tuần tuổi, gan của trẻ xử lý bilirubin hiệu quả hơn, do đó, bệnh vàng da thường tự điều chỉnh ở độ tuổi này mà không gây hại gì. Phần lớn vàng da sơ sinh thường xuất hiện từ 2 – 3 ngày sau sinh và sẽ tự biến mất trong 2 – 3 tuần khi gan của trẻ phát triển và khi trẻ bắt đầu bú. Nếu tình trạng này kéo dài hơn 3 tuần, đây có thể là triệu chứng của một bệnh lý có từ trước.
Theo Học viện Nhi khoa Mỹ (AAP) khuyến cáo, tất cả trẻ sơ sinh nên được kiểm tra vàng da trước trở về từ bệnh viện và một lần nữa khi em bé được 3 đến 5 ngày tuổi.
Yếu tố nguy cơ
Trẻ sơ sinh có nguy cơ mắc bệnh vàng da sơ sinh cao nhất là:
- Trẻ sinh non (trẻ sinh trước 37 tuần tuổi)
- Trẻ không bú đủ sữa mẹ hoặc sữa công thức, có thể do trẻ khó bú hoặc do sữa mẹ chưa về
- Trẻ có nhóm máu không tương thích với nhóm máu của mẹ
Một đứa trẻ có nhóm máu không tương thích với nhóm máu của mẹ có thể hình thành các kháng thể, tự phá hủy các tế bào hồng cầu của chúng và gây ra sự gia tăng đột ngột mức bilirubin.
Các nguyên nhân khác của vàng da ở trẻ sơ sinh bao gồm:
- Bầm tím trong khi sinh hoặc chảy máu nội tạng.
- Vấn đề về gan
- Nhiễm khuẩn
- Thiếu hụt enzym
- Những bất thường trong hồng cầu của trẻ.
2. Vàng da sơ sinh có nguy hiểm không?
2.1. Khi nào vàng da ở trẻ sơ sinh là nguy hiểm?
Thông thường, sau khi sinh, Bilirubin tăng cao đỉnh điểm từ ngày 1-7 ngày rồi giữ ở mức cao trong vòng 2 tuần. Tăng Bilirubin máu quá 5 mg/dl trong ngày đầu tiên hoặc quá 10-12 mg/dl trong những ngày tiếp theo là bệnh lý.
Vàng da sinh lý thường không có hại nhưng Bilirubin trên 10 mg/dl có thể gây biến chứng vàng da nhân não. Bệnh vàng nhân não phản ánh hội chứng thần kinh do Bilirubin gây độc thần kinh. Bệnh khiến trẻ ngủ lịm, hôn mê. 70% tử vong trong tuần đầu sau sinh, số còn lại bị tổn thương não nặng.
Hiện nay, thường bé sẽ được kiểm tra các dấu hiệu vàng da trong vòng 72 giờ sau khi được sinh ra như một nội dung của khám sức khỏe trẻ sơ sinh. Nếu bé có dấu hiệu vàng da sau thời gian này, hãy nói chuyện với hộ sinh, bác sĩ càng sớm càng tốt để được tư vấn.
Mặc dù vàng da thường không phải là nguyên nhân đáng lo ngại, nhưng điều quan trọng là phải xác định xem con bạn có cần điều trị hay không. Nếu bạn đang theo dõi tình trạng vàng da của em bé tại nhà, bạn cũng cần liên hệ ngay với bác sĩ nếu các triệu chứng của bé nhanh chóng trở nên tồi tệ hơn hoặc bé không muốn bú.
2.2. Khi nào là vàng da sinh lý, trong bao lâu?
Vàng da là một trong những tình trạng phổ biến nhất có thể ảnh hưởng đến trẻ sơ sinh. Ước tính cứ 10 trẻ thì có 6 trẻ mắc bệnh vàng da, bao gồm 8/10 trẻ sinh non trước tuần thứ 37 của thai kỳ. Nhưng chỉ khoảng 1 trong số 20 trẻ có mức bilirubin trong máu đủ cao để cần điều trị. Vì những lý do chưa rõ ràng, việc cho con bú làm tăng nguy cơ mắc bệnh vàng da ở trẻ, thường có thể kéo dài trong một tháng hoặc lâu hơn. Tuy nhiên, trong hầu hết các trường hợp, việc nuôi con bằng sữa mẹ đem lại lợi ích hơn so với rủi ro liên quan đến bệnh vàng da.
Khác với vàng da bệnh lý, vàng da sinh lý thường xuất hiện sau 24h tuổi. Mức độ từ nhẹ tới trung bình, với nồng độ bilirubin gián tiếp <13mg/dL. Tốc độ vàng da chậm và trong đa số trường hợp, vàng da sinh lý không nguy hiểm và tự mất sau một thời gian ngắn, thường dưới 10 ngày. Đặc biệt đây là tình trạng đơn thuần, không kèm thêm các bệnh lý khác.
2.3. Xét nghiệm chẩn đoán vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh?
Thông thường, mẹ và trẻ sơ sinh sẽ được xuất hiện trong vòng 72 giờ sau khi sinh. Vì thế cha mẹ nên đưa trẻ đi kiểm tra sức khỏe vài ngày sau sinh vì thường nồng độ bilirubin đạt đỉnh điểm trong khoảng từ 3 đến 7 ngày sau bé chào đời. Màu vàng đặc trưng ở da có thể xác định trẻ bị vàng da, nhưng có thể cần các xét nghiệm bổ sung để xác định mức độ nghiêm trọng của vàng da.
Trẻ sơ sinh bị vàng da trong 24 giờ đầu tiên của cuộc đời nên được đo nồng độ bilirubin ngay lập tức, thông qua xét nghiệm da hoặc xét nghiệm máu. Các xét nghiệm bổ sung có thể cần thiết để xem liệu tình trạng vàng da của em bé có phải do bệnh lý tiềm ẩn hay không. Điều này có thể bao gồm việc xác định công thức máu (CBC), nhóm máu và sự không tương thích của yếu tố Rhesus (Rh). Ngoài ra, bé có thể được chỉ định làm xét nghiệm Coombs để tìm ra một số kháng thể tấn công các tế bào hồng cầu, từ đó xác định được sự gia tăng phân hủy tế bào hồng cầu.
Xem thêm: https://www.healthline.com/health/newborn-jaundice
3. Những phương pháp chữa vàng da ở trẻ sơ sinh
Thông thường, vàng da nhẹ thường sẽ tự hết khi gan của trẻ hoàn thiện. Cho trẻ bú thường xuyên (từ 8 đến 12 lần một ngày) sẽ giúp trẻ sơ sinh đào thải bilirubin qua cơ thể. Điều trị thường chỉ được khuyến cáo nếu các xét nghiệm cho thấy mức độ bilirubin rất cao trong máu của trẻ. Điều này là do có một rủi ro nhỏ là bilirubin có thể đi vào não và gây tổn thương não.
Có 2 phương pháp điều trị chính có thể được thực hiện tại bệnh viện để nhanh chóng giảm nồng độ bilirubin của bé. Đó là:
- Quang trị liệu:
Quang trị liệu là một phương pháp điều trị phổ biến và hiệu quả cao, bằng việc sử dụng ánh sáng để phá vỡ bilirubin trong cơ thể của bé. Mục đích chính của biện pháp này, chuyển bilirubin tự do thành dạng tan trong nước và được thải ra ngoài.
Trong phương pháp quang trị liệu, bé sẽ được đặt trên một chiếc giường đặc biệt dưới ánh sáng xanh với bước sóng 420 – 490 nm, trong khi chỉ mặc tã và kính bảo vệ đặc biệt. Trong các trường hợp vàng da không nặng, việc chiếu liên tục hay cách quãng không khác biệt về hiệu quả. Khi chiếu đèn, cần đảm bảo chiếu trên diện rộng, vì thế cần thay đổi tư thế 2h mỗi lần.
Quang liệu pháp có thể gây ra một số tác dụng không mong muốn như đỏ da, tiêu chảy phân xanh, mất nước, tăng thân nhiệt,…
- Thay máu:
Trong những trường hợp rất nghiêm trọng, có thể chỉ định thay máu cho bé từ người hiến tặng hoặc ngân hàng máu.Thay máu được chỉ định mới mục đích nhanh chóng làm giảm nồng độ bilirubin, ngoài ra còn để loại bớt kháng thể hồng cầu của bé trong trường hợp bất đồng nhóm máu.
Trong quá trình truyền máu, máu của bé sẽ được lấy ra qua một ống nhựa mỏng đặt trong các mạch máu ở dây rốn, tay hoặc chân. Máu được thay thế bằng máu từ người hiến tặng phù hợp (người có cùng nhóm máu). Vì máu mới không chứa bilirubin, nên mức tổng thể của bilirubin trong máu của bé sẽ giảm nhanh chóng.
Bé sẽ được theo dõi chặt chẽ trong suốt quá trình truyền máu và có thể mất vài giờ để hoàn thành quá trình này.
Tai biến của biện pháp này hay gặp có thể là ngưng tìm do bơm nhanh, rối loạn nhịp tim, tắc mạch, sốc, rối loạn điện giải, nhiễm trùng,…
Các phương thức khác có vai trò nhất định trong điều trị vàng da
- Nuôi dưỡng sớm: Cho trẻ bú ngay sau khi sinh.
- Tránh vàng da do nuôi con bằng sữa mẹ sai cách.
- Điều trị nguyên nhân: Tùy từng nguyên nhân có thể có biện pháp điều trị phù hợp. Ví dụ tiêm tĩnh mạch Intravenous immune globulin (IVIM) trong trường hợp vàng da do Rhesus, kháng sinh trong nhiễm khuẩn, phẫu thuật trong tắc mật,…
Mẹo dân gian chữa vàng da ở trẻ sơ sinh
Một số biện pháp dân gian chữa vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh có thể áp dụng hiệu quả và an toàn
- Tắm nắng: Nếu không tới mức độ phải dùng quang liệu pháp, mẹ có thể cho trẻ tiếp xúc ánh nắng mặt trời. Tuy nhiên tránh để bé tiếp xúc trực tiếp để hạn chế nguy cơ cháy nắng.
- Cho ăn thường xuyên: Bé phải được cho ăn thường xuyên. Nếu bé không thể bú mẹ được vì lý do nào đó nên cho dùng sữa công thức. Việc cho ăn thường xuyên sẽ giúp đẩy bilirubin và giúp gan hoạt động tốt. Em bé sẽ nhanh hết bị vàng da.
- Cỏ mần trầu: Trong Đông y, cỏ màn trầu có vị đắng, tính bình, có tác dụng hạ nhiệt, tiêu viêm, cầm máu và ra mồ hôi. Trong loài cây này có hoạt chất như: flavonoid, phenol, steroid, saponin, tannin,… Theo Y học hiện đại cũng đã chứng minh cỏ màn trầu có tác dụng trong việc điều trị các bệnh lý về da, hỗ trợ tăng cường đề kháng, mang đến cho người dùng một cơ thể khỏe mạnh. Nếu trẻ bị vàng da mẹ nên dùng lá của loại cây này nấu nước cho trẻ tắm.
4. Dấu hiệu nào cần đưa trẻ vàng da tới cơ sở y tế?
Hầu hết các trường hợp vàng da sơ sinh là bình thường, nhưng đôi khi vàng da ở trẻ sơ sinh có thể dấu hiệu của một tình trạng bệnh lý tiềm ẩn. Vàng da nặng cũng làm tăng nguy cơ bilirubin gây độc cho não, có thể gây tổn thương não vĩnh viễn.
Hãy liên hệ với bác sĩ ngay nếu bạn nhận thấy các triệu chứng sau:
- Vàng da lan rộng hoặc trở nên dữ dội hơn.
- Trẻ bị sốt trên 100° F (38°C).
- Màu vàng của bé đậm hơn.
- Em bé bú kém, mệt mỏi hoặc lờ đờ và phát ra những tiếng khóc the thé.
Các mẹ lưu ý nếu là vàng da sinh lý thì tình trạng này sẽ tự kết thúc mà không cần can thiệp gì. Tuy nhiên, nếu tình trạng này kéo dài có thể là dấu hiệu của bệnh lý tiềm ẩn nào đó. Việc phân biệt, xác định được nguyên nhân cũng như nắm được các biện pháp xử trí sẽ giúp cha mẹ yên tâm và tránh các sự cố không mong muốn. Trên đây là những thông tin cơ bản của tình trạng vàng da sơ sinh để các cha mẹ tham khảo. Hãy liên hệ với bác sĩ của bé để nhận được sự tư vấn chi tiết và cụ thể hơn hoặc vui lòng liên hệ với 1900 9482 hoặc 0967 629 482.
