10 lưu ý chăm sóc trẻ sinh non

Trẻ sinh non thường gặp các vấn đề sức khoẻ như: các vấn đề máu, về hô hấp, hệ thống miễn dịch,…Các vấn đề sức khoẻ này ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển toàn diện của trẻ. Vậy mẹ cần phải chăm sóc như thế nào? Cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

1. Trẻ sinh non là gì?

Trẻ sinh non là trẻ được sinh trước 37 tuần thai kỳ. Tuỳ thuộc vào thời gian trẻ sinh ra sớm như thế nào để phân thành các giai đoạn sau:

• Sinh non muộn: trẻ sinh ra từ 34-36 tuần hoàn thành của thai kỳ
• Sinh non vừa phải: trẻ sinh ra từ tuần thứ 32-34 của thai kỳ
• Sinh rất non tháng: trẻ sinh ra dưới 32 tuần thai kỳ
• Sinh cực kỳ non tháng: trẻ sinh vào hoặc trước 25 tuần của thai kỳ

Thông thường, các ca sinh non thường xảy ra trong giai đoạn sinh muộn.

2. Các vấn đề sức khỏe thường gặp của em bé sinh non

Trẻ sinh non hay gặp các vấn đề về sức khỏe do trẻ không có lợi khuẩn, do sức đề kháng còn yếu,…Vì thế trẻ rất hay gặp các vấn đề sức khỏe, cụ thể:

2.1 Vấn đề về máu

Trẻ sinh non thường bị thiếu máu: do trẻ sinh ra quá sớm trước khi quá trình vận chuyển sắt qua nhau thai và quá trình tạo hồng cầu của thai nhi chưa hoàn tất.

Một số dấu hiệu thiếu máu ở trẻ sơ sinh như:

• Da nhợt nhạt
• Nhịp tim nhanh, thở nhanh và nông khi nghỉ ngơi

Điều trị cho trẻ thiếu máu bằng một số cách:

• cho trẻ uống bổ sung sắt
• Thuốc tăng sản xuất hồng cầu
• Trong trường hợp nghiêm trọng hơn trẻ cần phải truyền máu.

Hiện tượng vàng da ở trẻ sơ sinh: do gan của trẻ còn quá non nớt để loại bỏ bilirubin trong máu dẫn tới các biểu hiện thường gặp như: vàng da, vàng mắt. Trẻ sinh non cũng có thể bú ít hơn và đi tiêu ít hơn dẫn tới lượng bilirubin thải trừ qua phân ít hơn. Chính vì vậy, mẹ hãy cho trẻ bú nhiều hơn từ 8-12 cữ mỗi ngày, nếu bú sữa công thức khoảng 30-60 ml sau 2-3 giờ trong tuần đầu tiên.

2.2 Hệ thống miễn dịch kém phát triển

Hệ thống miễn dịch của trẻ kém phát triển dẫn tới nguy cơ bị nhiễm trùng cao, tiêu chảy, sốt, nổi ban đỏ,…. . Do đó, mẹ hãy bổ sung lợi khuẩn Bifidobacterium cho trẻ để tăng cường miễn dịch tránh được các nguy cơ trẻ có thể gặp phải.

2.3 Một số vấn đề nguy hiểm về não

Trẻ sinh non dễ bị xuất huyết não thất các mạch máu trong não của trẻ chưa phát triển đầy đủ nên dễ bị vỡ trong não dẫn tới nguy cơ chảy máu não càng cao.

Dưới đây là một số dấu hiệu có thể phát hiện trẻ bị xuất huyết não như:

• Da trẻ xanh tái đi, bỏ bú, nôn trớ
• Trẻ có thể co giật toàn thân hay một chi, ở mặt hay nửa người và bị sụp mí mắt.
• Trẻ có thể thở không đều hoặc có lúc ngừng thở thì đây là dấu hiệu rất nguy hiểm nên cho trẻ đi khám ngay.

Hầu hết xuất huyết não thất là nhẹ và tự khỏi. Trong trường hợp chảy máu nặng, não úng nước,… trẻ cần được phẫu thuật để loại bỏ chất lỏng và giảm nguy cơ tổn thương não.

2.4 Các vấn đề về hô hấp

Trẻ sinh có thể khó thở và phổ biến hơn là hội chứng suy hô hấp (RDS) do phổi của trẻ chưa trưởng thành nên không sản xuất đủ chất bề mặt – surfactant nên phổi không thể dãn nở và co lại bình thường. Một số biểu hiện của trẻ như:

• Trẻ khó thở dữ dội, đột ngột và sau đó thở nhanh
• Cánh mũi trẻ phập phồng, có tiếng rên khi thở ra
• Có hiện tượng co kéo lông ngực và các cơ liên, xương ức lõm xuống
• Tím tái toàn thân, tim đập nhanh do thiếu oxy

Trong trường hợp này, có thể dùng thêm máy trợ thở cho trẻ và tham khảo hướng điều trị của bác sĩ.

2.5 Vấn đề về tim

Các vấn đề tim phổ biến nhất mà trẻ sinh sớm thường gặp là: còn ống động mạch (PDA) và huyết áp thấp. Các cách phát hiện dấu hiệu như sau:

• Biểu hiện trẻ còn ống động mạch: trẻ không muốn bú, đổ mồ hôi khi đang khóc hay là đang bú, thường xuyên thở nhanh và khó thở, nhịp tim nhanh,…
• Biểu hiện huyết áp thấp: da ẩm và có phần nhợt nhạt, nôn trớ, tim đập nhanh,…

Nếu trẻ còn ống động mạch thì nên cho trẻ đi phẫu thuật để thắt hoặc cắt ống động mạch. Đối với trẻ huyết áp thấp cần điều chỉnh dịch truyền tĩnh mạch, hoặc dùng thuốc và đôi khi là truyền máu.

Trên đây là các vấn đề sức khỏe thường gặp ở trẻ sinh non và các giải pháp cho mẹ. Để trẻ được khỏe mạnh, phát triển toàn diện mẹ cần phải nắm rõ các nguyên tắc chăm sóc trẻ.

3. 10 nguyên tắc vàng trong chăm sóc trẻ sinh non

Để trẻ được phát triển hoàn thiện hơn mẹ có thể tham khảo các 10 nguyên tắc sau đây:

Nguyên tắc 1: Theo dõi một số biểu hiện sức khỏe hàng ngày của trẻ

a. Nhịp thở

Bình thường nhịp thở của trẻ khoảng 30-60 phút/nhịp.

Bố mẹ có thể tự kiểm tra nhịp thở của trẻ bằng cách đếm số lần bụng của trẻ nhô lên hạ xuống trong vòng 1 phút. Nên đếm khi trẻ đi ngủ hay không khóc và nằm yên.

Nếu thấy trẻ thở nhanh (trên 60 phút/nhịp) có thể trẻ đã mắc triệu chứng liên quan đến đường hô hấp và phổ biến nhất là bệnh viêm phổi. Do đó, khi phát hiện trẻ thở nhanh cần đưa trẻ đến viện ngay để điều trị kịp thời.

b. Màu sắc da

Bình thường, vàng da ở trẻ sơ sinh sẽ xuất hiện trong 24 giờ và biến mất sau 2 tuần với trẻ đẻ non tháng.

Nếu sau 2 tuần trẻ không hết tình trạng vàng da, có thể trẻ đã mắc bệnh lý vàng da biểu hiện: vàng da toàn thân, lòng bàn tay, bàn chân và cả kết mạc mắt.

Phương pháp điều trị vàng da bệnh lý ở trẻ sinh non:

Do tăng Bilirubin gián tiếp:

Mẹ có sử dụng phương pháp chiếu đèn: đây là phương pháp sử dụng năng lượng ánh sáng xuyên qua da giúp chuyển hóa bilirubin trong máu thành chất không độc, đào thải ra ngoài phân và nước tiểu. Khi chiếu đèn cần cho bỏ hết quần áo của trẻ, che lại mắt và bộ phận sinh dục.

Thay máu cho trẻ khi điều trị chiếu đèn thất bại hoặc thêm triệu chứng về thần kinh đi kèm.

Do tăng bilirubin trực tiếp:

• Dùng kháng sinh để điều trị vàng da nhiễm khuẩn
• Phẫu thuật cho trẻ khi có bệnh lý teo đường mật hoặc giãn đường mật bẩm sinh.

Tiêu hoá

Bố mẹ theo dõi số lượng ăn trong ngày, dịch nôn, số lần ỉa, tính chất phân, bụng chướng hay không và cân nặng của trẻ. Để nắm được sức khỏe của trẻ có bình thường hay không, do trẻ đẻ non rất yếu ớt nên rất dễ bị mắc bệnh như: tiêu chảy, chướng bụng, nôn mửa dẫn tới chán ăn, bỏ ăn.

Để khắc phục được các bệnh về đường tiêu hoá, mẹ hãy bổ sung lợi khuẩn sống Bifidobacterium do chúng có vai trò quan trọng trong hệ đường ruột của trẻ như:

• Hỗ trợ cải thiện hệ vi sinh vật đường ruột
• Phục hồi sức khỏe đường tiêu hoá
• Nâng cao sức đề kháng
• Tăng cường sức khỏe đường ruột cho trẻ
• Giảm nguy cơ rối loạn đường tiêu hoá do loạn khuẩn ruột.

Nguyên tắc 2: Đảm bảo thân nhiệt cho trẻ

Trẻ sinh sớm thường bị hạ thân nhiệt nhanh hơn so với trẻ sinh thường do không có lượng mỡ dự trữ như trẻ đủ tháng và không thể tạo ra đủ nhiệt để giữ ấm cho cơ thể, trẻ rất dễ bị lạnh. Do vậy, để đảm bảo thân nhiệt cho trẻ thì mẹ hãy áp dụng các cách sau:

• Nhiệt độ trong phòng phải đảm bảo 28-30 độ C thoáng và không có gió lùa.
• Mẹ hãy mặc áo ấm, đội mũ và đi tất cho trẻ, hoãn tắm lần đầu ít nhất 6 giờ.
• Ủ ấm trẻ bằng chăn ấm, túi chườm, ổ cuốn, giường sưởi, lồng ấp, hoặc phương pháp da kề da (hay được gọi là biện pháp kangaroo) để đảm bảo thân nhiệt của trẻ 37 độ C.

Nguyên tắc 3: Hô hấp hỗ trợ

Nguyên tắc thở oxy: cung cấp nồng độ oxy khí thở vào thấp nhất có thể để da trẻ vẫn hồng hào hoặc đạt được nồng độ bão hoà qua da 85-82%.

Trong trường hợp trẻ suy hô hấp nhưng tự thở được, cho trẻ thở áp lực dương liên tục qua mũi (NCPAP), với áp lực 5-8 cm H2O.

Nếu trẻ suy hô hấp nặng hoặc có các cơn ngừng thở dài, hãy cho trẻ thở máy với áp lực dương tính cuối thì thở ra (PEEP), áp lực là 5-6 cm H2O.

• Cafein: dùng cho trẻ đẻ non đang thở CPAP mũi hoặc tự thở mà có cơn ngừng thở trung tâm.
• Liều dùng cho trẻ là 10mg/kg trong 24 giờ (và 20mg/kg/ngày đối với cafein citrat) rồi chuyển sang liều duy trì là 2,5-5mg/ kg/ 24 giờ (5-10mg/kg/ngày với cafein citrat).
• Dùng đến khi trẻ được 37 tuần tuổi, hoặc hết cơn ngừng thở trung tâm.

Nguyên tắc 4: Cân bằng về nước và điện giải

Trẻ sinh non có chức năng thận chưa hoàn chỉnh nên giảm khả năng dung nạp nước, tái hấp thu bicarbonat, thải kali, khả năng cô đặc nước tiểu.

Việc cân bằng nước điện giải rất quan trọng trong những ngày đầu sau đẻ vì nếu quá tải lượng nước sẽ là yếu tố thuận lợi của còn ống động mạch và loạn sản phế phổi, trẻ mất nước là nguy cơ của xuất huyết não-màng não.

Khi trẻ có các dấu hiệu sau đây thì nên bổ sung nước và điện giải cho trẻ:

• Mắt của trẻ khô và khi trẻ khóc không có nước mắt
• Môi xuất hiện các vết nứt
• Mắt trũng
• Chân tay lạnh
• Không đi tiểu thường xuyên được

Cách bổ sung nước và điện giải cho trẻ như sau:

• Cho trẻ bú lâu hơn và nhiều hơn sau mỗi lần bú
• Bổ sung thêm ORS (5-10ml) sau khi bú mẹ
• Bổ sung kẽm: Hỗn dịch bổ sung kẽm lấy 5ml, Nên cho trẻ uống từ 10-14 ngày.

Nguyên tắc 5: Chế độ nuôi dưỡng

Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tốt nhất cho trẻ sinh non, đặc biệt là sữa non. Sữa mẹ chứa các thành phần như: đạm, đường, mỡ, năng lượng, vitamin và muối khoáng thích hợp quá trình hấp thu và sự phát triển của trẻ. Cho trẻ bú sữa mẹ giúp trẻ tăng cường hệ thống miễn dịch chống lại bệnh tật.

Đối với một số trẻ không bú mẹ trực tiếp, mẹ có thể vắt sữa ra cho trẻ uống qua ống dẫn, bơm tiêm hoặc là bình sữa. Một ngày cho trẻ uống từ 8 cho đến 10 lần.

• Bữa ăn đầu tiên của trẻ không vượt quá 2ml/kg/ngày.
• Không tăng số lượng sữa quá nhanh > 20ml/kg/ng để tránh nguy cơ viêm ruột hoại tử.
• Nuôi dưỡng qua đường tĩnh mạch được sử dụng cho trẻ sinh rất non tháng và cực kỳ non tháng, hoặc những trẻ suy hô hấp.

Bên cạnh đó, trẻ sinh non nên được Bổ sung lợi khuẩn Bifidobacterium để năng cao sức đề kháng, hỗ trợ tiêu hoá, giúp trẻ hấp thu tốt các chất dinh dưỡng để trẻ phát triển hoàn thiện hơn.

»Xem thêm: Lợi khuẩn Bifido hỗ trợ sức khỏe trẻ sinh non tháng

Nguyên tắc 6: Chống nhiễm khuẩn

Trẻ sinh non rất dễ bị nhiễm trùng, để đảm bảo sức khỏe tốt nhất cho trẻ, cha mẹ cần chú ý:

• Cần phải rửa tay bằng xà phòng, lau khô trước và sau khi chăm sóc trẻ
• Hạn chế cho trẻ tiếp xúc với người bị ốm, nhiễm trùng.
• Vệ sinh môi trường, đồ dùng của trẻ thường xuyên hơn
• Kiểm tra thường xuyên cho trẻ để phát hiện nhiễm khuẩn và dùng kháng sinh thích hợp, tránh việc lạm dụng dùng kháng sinh cho trẻ khi không nhiễm khuẩn

Nguyên tắc 7: Tiêm phòng cho trẻ

Sức đề kháng của trẻ sơ sơ sinh còn yếu, dễ mắc các bệnh, nhất là bệnh truyền nhiễm. Vì vậy, ngoài tăng cường miễn dịch cho trẻ mẹ cần phải tiêm vacxin cho trẻ sau khi sinh.

Lợi ích của việc tiêm vacxin: tiêm vacxin chính là đưa kháng nguyên của virus hoặc vi khuẩn gây bệnh vào cơ thể chưa từng nhiễm bệnh, giúp kích thích hệ miễn dịch của trẻ sản xuất các kháng thể. Kháng thể sẽ tồn tại trong máu trong thời gian dài để bảo vệ cơ thể của trẻ khỏi các tác nhân gây bệnh trong các lần xâm nhập sau.

Những mũi tiêm khuyến cáo được tiêm phòng cho trẻ như:

• Vacxin 6 trong 1: Giúp bảo vệ khỏi các căn bệnh như: bạch hầu, uốn ván, ho gà, bại liệt, Hib và viêm gan B
• Vacxin phòng phế cầu khuẩn: ngăn ngừa các loại nhiễm trùng phế cầu khuẩn
• Vacxin phòng ngừa tiêu chảy cấp do rotavirus: giúp trẻ không bị nhiễm rotavirus (đây là nguyên nhân phổ biến gây tiêu chảy ở trẻ dưới 5 tuổi)
• Vacxin phòng viêm não mô cầu: phòng ngừa bệnh viêm não- màng não do vi khuẩn não mô cầu gây nên
• Vacxin MMR: vacxin bảo vệ trẻ khỏi sởi, quai bị và rubella

Nguyên tắc 8: Đề phòng thiếu máu, xuất huyết

Dấu hiệu thiếu máu ở trẻ: Khi trẻ có một số biểu hiện dưới đây, mẹ hãy nghĩ ngay đến tình trạng thiếu máu:

• Da xanh xao và mệt mỏi
• Nhịp tim nhanh và thở nhanh khi nghỉ ngơi
• Bú kém, móng tay giòn
• Lưỡi bị sưng, đau
• Trong trường hợp nặng trẻ có thể bị chóng mặt, khó thở khi gắng sức, sút cân, rối loạn tiêu hoá, lách to nhẹ,…

Cách xử trí khi trẻ thiếu máu:

• • Cho trẻ uống bổ sung sắt: 2-4mg/kg/ngày
  • Bổ sung Vitamin E: 15-25IU/ngày cho đến khi trẻ được 38-40 tháng tuổi
  • Dự phòng: cho trẻ uống sữa mẹ là nguồn bổ sung chất dinh dưỡng tốt nhất và uống bổ sung các thuốc tạo máu (như: Ferlin, Ceelin, hoặc ferlatum, hoặc Erythropoietin)

Xuất huyết não là nguyên nhân quan trọng gây tổn thương não ở trẻ sơ sinh, đặc biệt trẻ sinh non.

Dấu hiệu xuất huyết não, màng não của trẻ em:

• Thóp của trẻ phồng, căng
• Đột nhiên thấy da trẻ xanh tái đi, bỏ bú, nôn trớ và khóc thét
• Trên da có một số chỗ bị bầm tím, với trẻ trong vài tuần sau sinh có biểu hiện chảy máu rốn kéo dài, chỗ tiêm bị bầm tím thì đó có thể là biểu hiện của xuất huyết.
• Trẻ bị co giật, mất ý thức và hôn mê.

Cách xử trí xuất huyết ở trẻ:

Điều trị xuất huyết não, màng não: Khi mẹ phát hiện các dấu hiệu trên, nên đưa trẻ đến bệnh viện để điều trị kịp thời cho trẻ.

Dự phòng xuất huyết cho  trẻ:

• Cho trẻ uống bổ sung vitamin K1: 3 lần/, sau khi sinh, lúc 7 tuổi và 1 tháng. Liều bổ sung là 2mg. Hoặc đưa trẻ đi tiêm: mới sinh là 1 mũi vitamin K1 (1mg), hoặc vitamin K3 (2mg).
• Mẹ cho con bú bổ sung các thực phẩm giàu vitamin K như: thịt bò, thịt lợn nạc, trứng gà, ngũ cốc, rau xanh,…

Nguyên tắc 9: Theo dõi thần kinh và giác quan

Siêu âm qua thóp cho trẻ dưới 34 tuần tuổi một cách có hệ thống: làm 2 lần trong 10 ngày đầu tiên sau đẻ, khi trẻ đủ tháng nhắc lại 1 lần nữa. Việc này nhằm mục đích để phát hiện biến chứng xuất huyết não-màng não và nhuyễn não thất trắng. Nếu nghi ngờ tổn thương chất trắng cần làm thêm MRI, điện não đồ. Lâu dài, hãy theo dõi bại não, chậm phát triển tinh thần của trẻ,…

Soi đáy mắt cho trẻ thuộc nhóm có nguy cơ bị bệnh võng mạc khi trẻ được 3 tuần tuổi và cần được theo dõi đến khi trẻ trưởng thành.

Trẻ sinh non cũng có nguy cơ điếc tỉ lệ là 1%. Vì vậy, hãy theo dõi và kiểm tra thường xuyên cho trẻ. Và lưu ý những yếu tố nguy cơ là tiền sử thiếu oxy, vàng da nhân có dùng thuốc độc với tai như: aminosidase và vancomycin.

Nguyên tắc 10: Vệ sinh cho trẻ

Tắm hàng ngày cho trẻ, có thể sử dụng xà phòng chuyên dùng cho trẻ sơ sinh như: Cetaphil baby, babi mild, mamamy,…Tránh kỳ mạnh, nên xoa nhẹ da bằng khăn mặt bông hoặc khăn xô mềm.

Rốn của trẻ cần phải chăm sóc hàng ngày, vệ sinh rốn bằng chlorhexidine, hoặc iod 0.5-1%. Chú ý phát hiện những dấu hiệu nhiễm khuẩn rốn để kịp thời điều trị.

Nhỏ mắt cho trẻ khi có biểu hiện nhiễm khuẩn, chú ý dùng thuốc theo đơn của bác sĩ.

»Xem thêm: Bí quyết chăm sóc trẻ sinh non khỏe mạnh – tăng cân đều

4. Kết luận

Chăm sóc trẻ sinh non rất quan trọng nó quyết định sự sống còn của trẻ. Các nguyên tắc chăm sóc trẻ như sau:

• Đảm bảo thân nhiệt cho trẻ
• Theo dõi một số biểu hiện sức khỏe của trẻ
• Hỗ trợ hô hấp
• Cân bằng nước và điện giải
• Chế độ nuôi dưỡng
• Chống nhiễm khuẩn
• Tiêm phòng cho trẻ
• Đề phòng thiếu máu và xuất huyết
• theo dõi thần kinh và giác quan
• Vệ sinh cho trẻ

Qua bài viết trên hi vọng đã cung cấp thông tin bổ ích cho người đọc. Để biết thêm thông tin chi tiết, vui lòng liên hệ với các chuyên gia của chúng tôi theo HOTLINE 1900 9482 hoặc 0967 629 482.

Dược sĩ Vũ Hồng

Dược sĩ Vũ Hồng tốt nghiệp Đại học Dược Hà Nội. Có nhiều năm kinh nghiệm trong tư vấn tiêu hóa, dinh dưỡng nhi khoa. Hiện tại dược sĩ Vũ Hồng đang đảm nhiệm tư vấn tại Imiale Việt Nam